W ostatnich latach gluten stał się tematem wielu dyskusji, często obwinianym za szereg problemów zdrowotnych. Trendy dietetyczne promują wykluczanie glutenu jako sposób na lepsze samopoczucie i poprawę zdrowia. Jednak, zanim zdecydujemy się na całkowite usunięcie glutenu z diety, warto zrozumieć, w jakich przypadkach rzeczywiście może to przynieść korzyści, a kiedy może być niepotrzebnym ograniczeniem.
Czym jest gluten?
Gluten to białko obecne w niektórych zbożach, takich jak pszenica, jęczmień i żyto. Składa się z dwóch głównych białek - gluteniny i gliadyny - które nadają ciastu elastyczność i strukturę. Choć gluten sam w sobie nie jest toksyczny dla większości ludzi, dla niektórych stanowi poważne zagrożenie zdrowotne.
Celiakia
Celiakia to autoimmunologiczne schorzenie, w którym spożywanie glutenu prowadzi do uszkodzenia jelita cienkiego. Dla osób z celiakią gluten jest szkodliwy, ponieważ powoduje reakcję immunologiczną, która uszkadza błonę śluzową jelit, prowadząc do problemów z wchłanianiem składników odżywczych [1]. Objawy celiakii mogą obejmować bóle brzucha, biegunkę, wzdęcia, zmęczenie, a nawet problemy neurologiczne. Diagnoza celiakii wymaga badań serologicznych oraz biopsji jelita cienkiego. Dla osób z celiakią wykluczenie glutenu jest absolutnie konieczne i jedyną skuteczną formą leczenia [2].
Nadwrażliwość na gluten
Nadwrażliwość na gluten (ang. Non-Celiac Gluten Sensitivity, NCGS) to stan, w którym osoby doświadczają objawów podobnych do celiakii, jednak bez obecności uszkodzeń jelita cienkiego typowych dla tego schorzenia. Objawy mogą obejmować bóle brzucha, wzdęcia, zmęczenie, bóle głowy, a także objawy związane z układem nerwowym, takie jak mgła mózgowa. Choć mechanizm nadwrażliwości nie jest do końca poznany, wykluczenie glutenu często przynosi ulgę [3]. Ważne jest jednak, aby przed podjęciem decyzji o wykluczeniu glutenu skonsultować się z lekarzem i wykluczyć celiakię oraz alergię na pszenicę.
Alergia na pszenicę
Alergia na pszenicę to inny stan, który wymaga wykluczenia glutenu, a przynajmniej produktów zawierających pszenicę. Objawy alergii mogą obejmować pokrzywkę, obrzęk, problemy z oddychaniem, a w skrajnych przypadkach nawet wstrząs anafilaktyczny. Alergia na pszenicę nie zawsze oznacza konieczność całkowitego unikania glutenu, ale wymaga unikania pszenicy, co i tak ogranicza spożycie glutenu [4].
Czy gluten jest zły dla każdego?
Chociaż gluten jest szkodliwy dla osób z celiakią lub nadwrażliwością na gluten dla większości populacji jest on bezpieczny. Nie ma dowodów na to, że wykluczenie glutenu przynosi korzyści zdrowotne osobom, które nie mają problemów związanych z jego tolerancją. Wykluczenie glutenu bez wskazań medycznych może prowadzić do niedoborów składników odżywczych, zwłaszcza błonnika, witamin z grupy B oraz skałdników mineralnych, takich jak żelazo i cynk [5]. Produkty bezglutenowe często mają niższą wartość odżywczą i wyższy indeks glikemiczny, co może negatywnie wpłynąć na zdrowie.
Wykluczenie glutenu a choroby autoimmunologiczne
Niektóre badania sugerują, że wykluczenie glutenu może przynosić korzyści osobom cierpiącym na inne choroby autoimmunologiczne, takie jak Hashimoto (autoimmunologiczne zapalenie tarczycy). U części pacjentów zauważono poprawę samopoczucia i spadek poziomu przeciwciał po wykluczeniu glutenu, jednak nie jest to regułą i brakuje jednoznacznych dowodów na skuteczność takiego podejścia [6]. W takich przypadkach wykluczenie glutenu powinno być decyzją indywidualną, podjętą w porozumieniu z lekarzem.
Podsumowanie: kiedy warto wykluczyć gluten?
Celiakia: Konieczne jest całkowite wykluczenie glutenu.
Nadwrażliwość na gluten: Może wymagać wykluczenia glutenu, jeśli objawy ustępują po jego eliminacji.
Alergia na pszenicę: Konieczne unikanie pszenicy, co zazwyczaj oznacza ograniczenie glutenu.
Choroby autoimmunologiczne: Potencjalna korzyść, ale brak jednoznacznych dowodów.
Brak problemów zdrowotnych: Wykluczenie glutenu nie jest konieczne i może prowadzić do niedoborów składników odżywczych.
Wykluczenie glutenu ma sens jedynie w przypadku konkretnych wskazań zdrowotnych. Dla większości osób gluten nie jest problemem, a niepotrzebne ograniczenia mogą prowadzić do negatywnych skutków zdrowotnych. Dlatego przed podjęciem decyzji o rezygnacji z glutenu warto skonsultować się ze specjalistą i upewnić się, że jest to konieczne.
Źródła
Fasano, A., & Catassi, C. (2012). Clinical practice. Celiac disease. New England Journal of Medicine, 367(25), 2419-2426.
Ludvigsson, J. F., et al. (2013). The Oslo definitions for coeliac disease and related terms. Gut, 62(1), 43-52.
Volta, U., & Caio, G. (2014). Non-celiac gluten sensitivity: questions still to be answered despite increasing awareness. Cellular and Molecular Immunology, 11(4), 289-291.
Sapone, A., et al. (2012). Spectrum of gluten-related disorders: consensus on new nomenclature and classification. BMC Medicine, 10(1), 13.
Biesiekierski, J. R. (2017). What is gluten? Journal of Gastroenterology and Hepatology, 32, 78-81.
Lionetti, E., & Catassi, C. (2014). Gluten and autoimmune diseases. Nutrients, 6(2), 714-723.
Comments